RỚN ĐEN
Tên khoa học:
Adiantum
capillus-veneris L.; Họ Ráng seo gà (Pteridaceae).
Tên đồng nghĩa:
Adiantum emarginatum Bory
Tên khác:
Đuôi chồn lá quạt, cây sẹ, thiết tuyến thảo, tóc thần.
Tên nước ngoài:
Hair - fern (Anh), capillaire (Pháp).
Đặc điểm thực vật (Mô tả):
Dương xỉ ở cạn. Thân rễ mọc bò, có vảy mỏng dạng
lông. Lá mọc thẳng từ thân rễ, kép lông chim hai lần gồm nhiều lá chét rất mỏng,
mọc so le, hình tam giác, gốc thuôn, đầu tròn chia thùy và răng không đều; cuống
lá mảnh, dài 20 - 25 cm, nhẵn, màu đen nhánh.
Ồ bào tử hình thuôn, hơi cong, đính ở đầu thùy của
lá chét; bào tử hình 4 mặt - tròn, màu vàng.
Mùa sinh sản: tháng 6-8.
Loài Adiantum
flabellulatum L. (cây vót) cũng được dùng với công dụng tương tự.
Phân bố, sinh thái:
Chi Adiantum
có khoảng 10 loài ở Việt Nam, trong đó 4 loài được dùng làm thuốc. Rớn đen phân
bố rộng rãi ở Ấn Độ, Trung Quốc, Mianma, Lào. ở Việt Nam, rớn đen phân bố ở hầu
hết các tỉnh miền núi và trung du, thường mọc ở các hốc đá ở ven rừng núi đá
vôi, bờ các nương rẫy hay sườn núi do mở đường tạo thành. Cây ưa sáng, chịu được
khô hạn; hàng năm vào cuối mùa xuân hay đầu mùa hè, mỗi khóm thường mọc lên 1 -
3 lá non. Lá non phát triển nhanh trong mùa hè, sau đó xuất hiện các túi bào tử
ở dưới mép lá.
Lá rớn đen có hình dáng đẹp, khi khô giữ được màu
xanh trong một thòi gian dài, nên được dùng để làm cảnh.
Bộ phận dùng:
Toàn cây, thu hái quanh năm, phơi khô.
Thành phần hóa học:
Rớn đen có chất đắng, tanin và tinh dầu (Võ Văn Chi
Từ điển cây thuốc Việt Nam - 1999 - 1218); một hỗn hợp ester, ceton điểm chảy
(đ.c) 222°, một diol đ.c 243°; một nor-triterpen adianton, triterpen dioxid
adiantoxid đ.c 229° được phân lập và xác
định là 3 α, 4 α epoxyfilican; các chất flavonoid astragalin, isoquercitrin,
nicotiflorin, rutin, querciuron.
Ngoài ra, còn kaempferol 3,7 diglucosid, kaempferol
3. glucuronid, kaempferol-3-sulfatorutinosid; quercetin 3 (6" malonyl
galactosiđ), quercetin 3 (6" malonyl glucosid) (John wiley sons 1999,
Natural flavonoids vol I, 879).
El Tantawy Mona đã chiết được chất daphnoretin từ dịch
chiết ethyl acetat của lá.
Chất nhầy của lá nếu chiết vói nước nguội được tỷ lệ
2,7%, còn chiết nóng vói nước được 1,5%. Thủy phân chất nhầy được acid
galacturonic, galactose, glucose, xylose, và rhamnose.
Hàm lượng tanin trong lá là 5,5%, ngoài ra, còn có
resorcinol, phloroglucinol, methylphloroglucinol và pyrocatechol.
Chất nhầy, dịch chiết nước, dịch chiết cồn cũng như
các chất chiết được đều có tác dụng chống đái tháo đưòng và lợi tiểu.
Dịch chiết lá còn chứa các sterol như p sitosterol,
stigmasterol và campestrol; polypeptid với trọng lượng phân tử 110 KDa. và một
chất giống như cyclin.
El Tantawy Mona đã chiết được chất daphnoretin từ dịch
chiết ethyl acetat của lá.
Chất nhầy của lá nếu chiết với nước nguội được tỷ lệ
2,7%, còn chiết nóng vói nước được 1,5%. Thủy phân chất nhầy được acid
galacturonic, galactose, glucose, xylose, và rhamnose.
Hàm lượng tanin trong lá là 5,5%, ngoài ra, còn có
resorcinol, phloroglucinol, methylphloroglucinol và pyrocatechol.
Chất nhầy, dịch chiết nước, dịch chiết cồn cũng như
các chất chiết được đều có tác dụng chống đái tháo đường và lợi tiểu.
Dịch chiết lá còn chứa các sterol như β-sitosterol,
stigmasterol và campestrol; polypeptid với trọng lượng phân tử 110 KDa và một
chất giống như cyclin.
Tác dụng hạ glucose huyết. Dịch chiết toàn cây rớn
đen làm hạ glucose huyết ở động vật bình thường, không gây tăng glucose huyết
(tài liệu Pakistan).
Tính vị, công năng:
Rớn đen có vị nhạt, hơi đắng, tính mat, vào 2 kinh
can, thận, có tác dụng làm dịu, thanh nhiệt, giải độc, chỉ khái, chỉ huyết, lợi
niệu, lợi thấp.
Công dụng:
Toàn cây rớn đen được dùng chữa ho, nóng phổi, ho ra
máu, tràng nhạc, bầm máu do đụng giập, viêm vú, tắc sữa, sản hậu ứ huyết, sỏi
tiết niệu. Lá chữa rắn cắn. Ngày 15-30 g, sắc uống. Để chữa phong thấp, dùng 50
g toàn cây, ngâm với 500 ml rượu, mỗi ngày uống 30 ml.
Bài thuốc có rớn đen:
1. Chữa sỏi tiết niệu ở trẻ em:
Rớn đen 6g, cốc tinh thảo 9 g, sắc uống.
2. Chữa bí đái, đái són, đái rắt:
Rớn đen, xa tiền tử, mộc thông, mỗi vị 15 - 20 g, sắc
uống sau khi ăn làm 2 - 3 lần trong ngày.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Viện Dược liệu (2004), “Cây thuốc và động vật làm
thuốc Việt Nam”, tập II, Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật
Post a Comment