KINH DỊCH VÀ HỆ NHỊ PHÂN
TỦ SÁCH VÀN HÓA CỔ
TRUYỀN PHƯƠNG ĐÔNG
TÁC GIẢ: HOÀNG TUẤN
NHÀ XUẤT BẢN VẲN HOÁ - THÔNG TIN Hà Nội - 2002
LỜI NÓI ĐẦU
Kinh Dịch vốn
là cuốn sách nền tảng của hệ tư tưởng các nước dùng chung
chữ Hán cổ Á Đông. Nó phát biểu một cách đầy đủ
và rõ ráng nhất về vũ trụ quan và nhân sinh quan của người xưa. Muốn hay không
muốn, nó đã đề lại dấu ấn sâu đậm trong nền văn minh nông nghiệp cứa nhiều xã
hội truyền thống vùng này suốt chiều dài hàng ngàn năm lịch sử.
Trước ảnh hưởng to lớn của nền văn minh công nghiệp phương
Tây, và nhất là từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay, do chiến tranh bảo
vệ đất nước trong một thời gian dài, nhiều người trong chúng ta không được dịp
tiếp xúc với Kinh Dịch. Ngày nay thì không phái chi ở
những nước Á Đông mới nghiên cứu lại Dịch, mà ở nhiều nước văn minh phương Tây
cũng đang có trào lưu học lại các nền minh triết Á Đông và họ tìm thấy trong
Kinh Dịch nhiều điều mới lạ. Đối với chúng ta, nếu không hiểu gì
về Dịch thì cũng không thể hiểu hết những gì là
tinh hoa của nền văn hoá cổ. Nền văn hoá đó vừa
huy hoàng vừa cổ kính, vừa cụ thế vừa thần bí bao trùm lên mọi mặt sinh hoạt
cứa xã hội, từ luân lý đạo đức đến văn học nghệ thuật từ kiến trúc đình chùa
các làng xã đến lăng mộ cung điện các triều vua, cho đến y học cổ
truyền hay muôn vàn lễ hội đang được phục hưng, hết thảy đều thấm đượm máu sắc
triết học Dịch cổ.
Thoát ra khỏi những
ràng buộc và thành kiến về mê tín dị đoan đẽ nghiên cứu Dịch dưới ánh sáng của
những nguyên lý khoa học, ta sẽ tìm lại được sự uyên bác của người xưa, góp
phần để giữ gìn những gì lã vãn hoá truyền thống hàng ngàn năm để lại, theo
thiền ý chúng tôi là một điều rất nên làm. Vốn là một chuyên gia hoạt động
trong lĩnh vực y học hiện đại, nhưng đã nhiều năm theo lời kêu gọi cứa Đảng,
chúng tôi đã kết họp y học cổ truyền nên bắt buộc
phái tỉm hiếu thêm về Dịch học. Từ đó mà phần náo hiểu được những tư tưởng cứa
tiền nhân, cộng thêm sự tham khảo những trước tác của các nhà nghiên cứu xa
gần. Chúng tôi viết ra tài liệu này, mong giúp ích một phần nhó đối với những
bạn muốn tỉm hiểu Dịch hiện nay.
Vì không phái là người chuyên
nghiên cứu về tư tưởng và triết học Đông phương nên chắc chắn sự hiểu biết của
tác giả về Dịch còn bị hạn hẹp, nếu có chỗ còn thiếu sót cà nông cạn mong các bậc trí giả tinh thông chí giáo
đế lần tái bản sau có thế sửa chữa tốt hơn.
TÁC GLẢ CẨN
CHÍ
CHƯƠNG I VÀI NÉT ĐẠI CƯƠNG VỀ KINH DỊCH
I- Nhập Đề
Kinh Dịch là một trong năm cuốn
sách cổ của Trung Quốc, gọi là năm bộ Kinh, đã có ảnh hưởng lớn trong các nền
văn hoá dùng chữ Hán, không những ở Trung Quốc mà cả ở Việt Nam, Nhật Bản,
Triều Tiên... Kinh Dịch tương truyền do nhà tư tưởng sáng lập ra đạo Nho là
Khổng Tử phỏng theo sách cổ soạn ra. Những nghiên cứu gần đây lại cho thấy
rằng, Kinh Dịch đang được dùng phổ biến từ đời nhà Tống đến nay không phải do
Khổng Tử viết mà là do những học giả sau này, từ thời nhà Hán (những
thế kỷ đầu công nguyên), đã mượn tên Ngài để soạn ra. Tuy nhiên ở đây chúng ta
không đi sâu vào phần tư liệu học, nên ta vẫn tôn trọng người xưa, coi Dịch là
do Khổng Tử viết ra và là bộ Kinh quan trọng nhất trong năm bộ Kinh cổ. Đó là :
1. Kinh
Dịch, sách bàn về sự tiến hoá của vũ trụ và con người
(cũng là sách triết học trình bày vũ trụ quan và nhân sinh quan của người xưa).
2. Kinh
Thi, là bộ sách sưu tầm nhưng thơ ca dân gian đương thời, phản ánh mọi mặt sinh
hoạt vầ tập quán của nhân dân Trung Quốc thời xưa.
3.Kinh Thư, là bộ sách ghi chép
những sự kiện của vua tôi Trung Quốc cổ
khuyên răn nhau, từ thời Nghiêu-Thuấn đến đòi Đông Chu, nhằm
phát biểu những quan niệm về đạo lý, về chính trị, về luật pháp đương thời.
4. Kinh
Lễ, là bộ sách ghi chép những qui ước về lễ nghi đương thời, dùng lễ nghi để
giáo dục ý thức tôn ti trật tự trong xã hội phong kiến cũ.
5. Kinh
Xuân Thu, là bộ sách chính do Khổng Tử làm ra. Đó là bộ biên niên sử chép việc
nước Lỗ, từ thời Lỗ Ân Công (năm 721 trước công nguyên) đến thời Lỗ Ai Công năm
thứ 14 (năm 481 tr.CN). Sách ghi chép cả công việc nhà
Chu và các nước chư hầu. Đó cũng là cuốn sách phát biểu những quan điểm về
chính trị của Khổng Tử.
Ngoài ra còn có Kinh Nhạc, nói về
âm nhạc và phép tắc sử dụng âm nhạc đương thời. Đáng tiếc là về
thời Tần Thuỷ Hoàng có tư tưởng bài Nho, nên đã ra lệnh đốt sách đạo Nho và
chôn học trò theo Nho học, nên các sách của Khổng Tử soạn ra đều bị đốt và huỷ
cả, chỉ có Kinh Dịch vì là sách “gối đầu giường” của các nhà chiêm tinh, thuật
số cổ của các triều vua là được để lại. Các bộ Kinh trên, sau này do môn đệ Khổng
Tử soạn lại. Riêng Kinh Nhạc thì không còn nữa, chỉ còn một thiên được chép
trong bộ Lễ ký (tức Kinh Lễ).
Ngoài năm bộ Kinh trên còn có bốn
cuốn sách giáo khoa khác đều do học trò sau này của Khổng Tử viết ra, gọi là “Tứ
Thư” (tức các sách : Luận ngữ, Mạnh Tử, Đại học và Trung dung). Tứ Thư và Ngũ
Kinh là những cuốn sách bắt buộc các nho sĩ thời xưa phải học thật nhuần nhuyễn
để có thể đi thi, đạt được các học vị chính thống, rồi mới có thể ra làm quan
trị dân, mới có thể có một địa vị nào đó trong xã hội.
Nền giáo dục và chế độ thi cử của
Trung Quốc qua hàng ngàn năm bị trói buộc trong
các bộ sách “Tứ Thư” và “Ngũ Kinh” đó. Chế độ
phong kiến Việt Nam qua các thời đại cũng bắt chước y hệt Trung Quốc. Chế độ
cai trị củ không cho phép ai nói chệch các quan điểm tư tưởng chính thống, đã
bóp chết mọi sáng tạo của quần chúng, Đến nỗi một đất nước đả có một nền văn
minh tối cổ vả một sự phát triển về học thuật phong phú, rực rỡ dưới thời
Xuân Thu-Chiến quốc với biết bao tư tưởng gia lỗi lạc, không thể còn cơ hội nào
để phát triển về triết học có thể so sánh với thời cổ, và phải chịu
cảnh tụt hậu thảm hại so với các nước phương Tây từ suốt thế kỷ 17 đến nay.
Điều đó cũng là căn nguyên chung kìm hãm sự phát triển của mọi xã hội cổ điển
theo Hán học Á Đông (trừ Nhật Bản đã thấy trước và cải tiến). Đáng tiếc là ngay
thời hiện đại, nhiều người vẫn chưa nhận rõ ra vấn đề đó, vẫn còn muốn tiến
hành một nền giáo dục cùng lối thi cử nhồi sọ và một chiều, tất yếu dẫn đến sự
suy thoái của con người.
II. Sơ lược về Khổng Tử
Dù sao thì tên tuổi của Khổng Tử
cũng đã được gắn liền với Kinh Dịch và những tư tưởng của đạo Nho củng đã được
quán triệt trong bộ sách này. Vì vậy trước
khi tìm hiểu nội dung triết lý Kinh Dịch, chúng ta cũng cần biết một vài nét
chính về Khổng Tử.
Khổng Tử tên thật là Khâu, tên
chữ là Trọng Ni, người làng Xương Bình, huyện Khúc Phụ, nay thuộc huyện Duyên
Châu tỉnh Sơn Đông Trung Quốc. Theo sách Nho giáo của Trần Trọng Kim
thì ngài sinh vào mùa đông, tháng mười năm Canh Tuất, là nãm thứ 21
đời vua Linh Vương nhà Chu (Lỗ Tương Công năm thứ 22) (nãm 551 tr.CN). Theo
sách Dịch học nhập môn của Đỗ Đình Tuân thì ngài sinh vào
giờ Tý (nửa đêm) ngày mồng một (ngày Canh Tý), tháng 11 (tháng Tý), năm Canh
Tuất (551 tr.CN). Thân sinh ra ngài là Thúc Lương Ngột, làm một chức quan Đại
phu ở ấp Trâu nước Lỗ. Thúc Lương Ngột có vợ cả sinh được 9 con gái. Vì không
có con trai nên ống lấy vợ lẽ, sinh được một con trai tên là Mạnh Bì nhưng lại
bị què chân. Năm 70 tuổi ông lấy thêm một người vợ thứ ba trẻ tuổi là
nàng họ Nhan và sinh ra Khổng Tử.
Theo Sử ký Tư Mã Thiên thì, khi
Khổng Tử lên ba tuổi cha mất, được mẹ nuôi dạy chu đáo. Tục truyền bà đã phải
chuyển chỗ ở đến ba lần để tránh phải gần nhứng kẻ xấu và để tìm
được những người hàng xóm tốt cho con. Tuổi nhỏ ngài rất chăm chỉ và hiếu học.
Khi mới thành niên đã sớm nổi tiếng là người có văn hoá cao. Năm 19
tuổi ngài lập gia đình và làm chức “Uỷ lại” trông coi việc gạt thóc ở kho địa
phương. Tuổị trẻ ngài đã có học trò theo học. Năm 33 tuổi, ngài cùng học trò là
Nam Cung Quát được vua Lỗ mến tài, ban cho xe ngựa và tiền bạc để đến kinh đô
nhà Chu là Lạc ấp để học thêm và khảo cứu các thư tịch cổ cũng như các phép tắc
lễ nghi của nhà Chu, Sau đó lại trở về Lỗ. Khi ngài trở thành
một trí thức lớn đương thời, ngài đã bỏ ra hàng chục năm
đi bôn ba qua nhiều nước chư hầu, yết kiến các bậc vua chúa đưcmg thời để mong
đem học vấn và tài năng của mình ra ổn định lại thời cuộc, nhưng ngài không
được họ tin tưửng và trọng dụng. Đến khi đã về già ngài mới trở về quê hương
nước Lỗ, mở trường dạy học và viết sách. Học trò đến thụ giáo ở ngài có đến ba
ngàn người, trong đó có 72 người tài giỏi, gọi là “thất thập nhị hiền” (72
người hiền), có người nổi danh rất sớm như Nhan Hồi, Tăng Tử.
Trong thời gian dài đi du thuyết
hàng chục nước chư hầu của thày trò Khổng Tử đã để lại nhiều giai thoại rất lý
thú, có tính giáo dục cao, chúng ta có thể khảo sát thêm ở những sách viết về
cuộc đời của ngài.
Post a Comment